Opieka nad osobami starszymi to szczególne zajęcie: może dawać ogromną satysfakcję, może też stopniowo pozbawiać człowieka sił. Czym jest wypalenie opiekuńcze? Jakie są przyczyny i objawy wypalenia zawodowego u osób opiekujących się seniorami? Jak temu zaradzić? Kwestie te nabierają coraz większego znaczenia – w końcu żyjemy w świecie, gdzie średnia oczekiwana długość życia rośnie i seniorzy stanowią coraz większy odsetek społeczeństwa. Warto wiedzieć, z czym wiąże się długotrwała opieka nad seniorami.
Wypalenie zawodowe opiekunek seniorów – czym jest?
Wypalenie najprościej można zdefiniować jako zespół fizjologicznych i psychologicznych objawów występujących u osób intensywnie angażujących się w pracę w ludźmi, którzy cierpią na problemy fizyczne, emocjonalne lub poznawcze. Wypalenie może dotyczyć zarówno osób zawodowo zajmujących się opieką nad osobami starszymi, jak i członków rodziny taką opiekę sprawujący (wtedy mówimy o wypaleniu opiekuńczym).
Stopniowy rozwój wypalenia u osoby opiekującej się starszymi jest związany z pojawiającymi się obciążeniami. Są to obciążenia natury fizycznej, emocjonalnej, finansowej lub logistycznej. W pewnym momencie opiekun uświadamia sobie, jak liczne i jednocześnie nieefektowne są jego wysiłki – na przykład dlatego, że u osoby otaczanej opieką postępują objawy nieuleczalnej choroby. Nadmiar obowiązków i problemów oraz brak rozwiązań przynoszących rezultat powoduje u opiekuna poczucie przytłoczenia, stopniowo odbierając siły i pozbawiając energii. Jest to samonapędzający się mechanizm, który trudno zatrzymać.
Dlaczego opieka jest tak trudna? – o przyczynach wypalenia
Jedną z najważniejszych przyczyn występowania wypalenia jest fakt, że opiekun seniora pozostaje w ciągłym kontakcie z bólem i ludzkim cierpieniem. Zajęcie takie z jednej strony jest źródłem satysfakcji i dumy, po dłuższym czasie jednak powoduje zmęczenie i przygnębienie. Nieregularny tryb życia opiekuna nie ułatwia sprawy – zmianowość pracy lub konieczność dostosowania swojego dziennego cyklu do preferencji seniora jest obciążające dla organizmu.
Przy opiece nad osobą starszą konieczne jest też pokonanie bariery intymności związane z częstym kontaktem fizycznym z podopiecznym. Mycie, przebieranie czy pomoc w korzystaniu z toalety nawet po wielu latach mogą powodować dyskomfort. Osoby podejmujące pracę opiekuna z pewnością zdają sobie sprawę z tego aspektu opieki, jednak kontakt z brudem i wydzielinami ciała może negatywnie wpłynąć na samopoczucie nawet osoby przygotowanej.
Poza tym, opiekun ponosi ogromną odpowiedzialność. Zdrowie i bezpieczeństwo podopiecznego zależą całkowicie od niego. Należy być nieustannie czujnym, ponieważ starsza lub chora osoba może przypadkowo zrobić sobie krzywdę. Trzeba też pilnować dawek leków i ich przyjmowania przez pacjenta.
Do tego w niektórych przypadkach mogą dochodzić: zbyt duża liczba obowiązków (zbyt wielu podopiecznych), niewystarczająca wiedza i niedoinformowanie przez lekarza lub pracodawcę, trudności w komunikacji i brak zaufania (czy to ze strony pracodawcy, współpracowników czy rodziny podopiecznego). W skrajnych przypadkach może to przyjąć postać agresji wobec opiekuna – werbalnej lub fizycznej. Znane są też przypadki mobbingu (prześladowania przez upokorzenie).
Praca jako opiekun seniora to zajęcie o stosunkowo niskim statusie zawodowym i o niskich zarobkach, niewspółmiernych do ilości wkładanego wysiłku.
Lista obciążeń związanych z opieką nad osobami starszymi jest długa, jednak żadne z nich nie musi prowadzić do wypalenia zawodowego. Wypalenie pojawia się zwykle dopiero wtedy, gdy opiekun zdaje sobie sprawę z nieskuteczności i nieefektywności swoich działań.
Najczęstsze objawy wypalenia
- objawy psychosomatyczne: ból głowy, bezsenność, poczucie osłabienia
- zmniejszenie wydajności pracy
- zmienność nastrojów, poczucie beznadziei i bezradności, łatwość wpadania w irytację i rozdrażnienie
- pogorszenie kontaktów z rodziną i współpracownikami, częste konflikty
- przedmiotowe traktowanie podopiecznego, obojętność i cynizm. Co za tym idzie – negatywne komentarze zwrotne (zażalenia podopiecznych i ich rodzin)
Wszystkie powyższe skutki wypalenia są ze sobą ściśle powiązane i jeden wynika z drugiego. Zmęczenie fizyczne wpływa negatywnie na kondycję psychiczną. Obciążenie i nadmiar obowiązków wywołują poczucie braku możliwości sprostania wszystkiemu, co prowadzi do złego samopoczucia, sporów z bliskimi i podopiecznymi, i rosnącą ogólną niechęcią do wykonywanej pracy.
Jednym z mechanizmów obronnych przed zmęczeniem i wyczerpaniem jest depersonalizacja. Jest to swego rodzaju emocjonalny bufor obojętności, w którym opiekun nie traktuje podopiecznego jak konkretną, żywą osobę, a jedynie przypadek – jeden z wielu do “odhaczenia” na liście obowiązków. Umożliwia to mechaniczne wykonywanie pracy bez udziału emocji, jednak negatywnie wpływa na kontakt z podopiecznym i jego komfort.
Czy istnieją czynniki chroniące przed wypaleniem?
Jest kilka elementów, które pozwalają do pewnego stopnia uniknąć wypalenia zawodowego. Są to:
- cechy indywidualne opiekuna – pewność siebie i wiara we własne możliwości
- posiadanie odpowiednich umiejętności zawodowych
- wysoki poziom umiejętności interpersonalnych
- odpowiednie wsparcie społeczne
- wybranie do współpracy odpowiedniej firmy która gwarantuje wsparcie
Wypalenie zawodowe w opiece nad seniorami to ważny temat, który ze względu na zmiany demograficzne może w przyszłości dotyczyć coraz większej liczby osób. Dlatego tak ważne jest, by było to zjawisko rozumiane w społeczeństwie – wtedy łatwiej będzie wspólnie przeciwdziałać mu i znaleźć odpowiednie rozwiązania.
Dodaj komentarz